Orkisz
„Orkisz to najlepsze zboże. Jest on ciepły, tłusty, bogaty w składniki odżywcze i smaczniejszy niż inne gatunki zbóż. Spożywającemu go człowiekowi zapewnie odpowiednie ciało i dobrą krew oraz wesołe usposobienie i radość w sercu.” (HzB, Physica, 1.5)
Takimi słowami opisywała św. Hildegarda orkisz, czyli podstawowe zboże w czasach biblijnych i w okresie cesarstwa rzymskiego. Choć tłumaczenie starodawnych rękopisów często nastręcza trudności, w tym przypadku jest dość czytelne. Święta podkreśla, że orkisz pobudza przepływ krwi, a dobre ukrwienie ogrzewa ciało i przyczynia się do lepszego dotlenienia i dystrybucji składników odżywczych w tkankach.
Jak możemy dowiedzieć się z Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oddział w Radomiu* orkisz, obok samopszy i płaskurki, należy do najstarszych podgatunków pszenicy. Jako zboże uprawne był już znany około 8 tysięcy lat przed naszą erą, podczas gdy uprawa najpopularniejszej obecnie pszenicy zwyczajnej ma w Europie znacznie krótszą historię szacowaną na 2000 lat, zaś żyto rozpowszechniło się kilkaset lat temu.
W wielu chłodnych regionach Europy jeszcze do XIX wieku był dominującym zbożem chlebowym (m.in.: w Szwajcarii, Skandynawii, Niemczech i na górzystym południu Polski). Współcześnie orkisz uprawiany jest głównie w gospodarstwach ekologicznych.
XX wiek dla rolnictwa był czasem przełomowej zmiany, gdy za sprawą mechanizacji i wprowadzenia na szeroką skalę nawozów syntetycznych można było skutecznie zadbać o wzrost wydajności i zysku. W rezultacie, orkisz został wyparty przez nowoczesne odmiany pszenicy zwyczajnej.
Co ciekawe, jednak długofalowo to zejście na drugi plan wyszło orkiszowi na lepsze. Czemu? Wymagający pod względem uprawy i obróbki orkisz nie był pierwszym wyborem pod kątem optymalizacji plonów. Eksperymentowano na obiecującej większy zysk pszenicy.
Nowe odmiany pszenicy przemysłowej powstały jako efekt „uszlachetniania”. Wprawdzie są rezultatem prac badawczych ukierunkowanych na zdolność roślin do dawania większych plonów, zwiększenia ich odporności na choroby, większej adaptacji do warunków klimatycznych, a także poprawę ich wymłacalności czy przyswajalności nawozów sztucznych.
Jednak coraz więcej lekarzy w przestrzeni publicznej podkreśla, że zmodyfikowane gatunki zbóż, uprawiane na glebach skażonych środkami ochrony roślin, mają niższe walory odżywcze oraz zawierają nienaturalne ilości lub rodzaje białek trudne do przyswojenia przez organizm człowieka, co może tłumaczyć wzrost chorób jelit, tarczycy, alergii, a nawet autyzmu i chorób neurodegeneracyjnych w ostatnich dziesięcioleciach.
Ciekawie o tym zjawisku opowiada dr n. med. Tadeusz Oleszczuk.
@dr_tadeusz_oleszczuk Pszenica obecnie to już nie to samo co kilkadziesiąt lat temu. Dlatego warto z niej calkowicie zrezygnować a przy okazji odstawic cukier i wszelkie jego zamienniki ( slodkie owoce tez). Chocby na 3 tygidnie. #dieta#holistycznieozdrowiu #chorobyautoimmunologiczne #pszenica🌾 ♬ dźwięk oryginalny - Dr Tadeusz - Twój Lekarz
Oraz dr n. med. Norbert Szaluś w audycji „Cztery pory roku ze św. Hildegardą” na kanale telewizji SalveNET.
Do lat 70-tych pieczywo było wyrabiane w tradycyjnych piekarniach prowadzonych przez zawodowych piekarzy z naturalnych składników. Żywność „bio” czy „ekologiczna” można powiedzieć była naszą codziennością. Po 1990 roku sytuacja na rynku żywności zmienia się. Wędlina zaczyna smakować plastikowo, wybór pieczywa w sklepach wprawdzie rośnie, ale zaczyna zawierać coraz więcej syntetycznych dodatków oprócz mąki, wody i soli. Za to wzrasta liczba tzw. chorób cywilizacyjnych. O tym, co się wydarzyło na rynku żywności w Polsce oraz w czym upatruje się zmianę jakości pieczywa pomaga zrozumieć w swojej audycji piekarz Bogdan Smolorz.
Prastare odmiany orkiszu, gdzie je znaleźć?
Współcześnie dostępnych jest 5 gatunków orkiszu będących gatunkami nie krzyżowanymi i nie modyfikowanymi, a przez to bardzo dobrze służącymi zdrowiu człowieka. Są to: Oberkulmer Rotkorn, Ostro, Schwabenkorn, Frankenkorn, Steiners Roter Tiroler.
Niestety, większość producentów wyrobów orkiszowych w ogólnodostępnych sklepach sieciowych nie podaje informacji na opakowaniu odnośnie gatunku orkiszu. Warto dlatego polegać w tym zakresie na sklepach specjalizujących się w żywności hildegardiańskiej oraz ekologicznych, które wymagają certyfikatów i selekcjonują asortyment upewniając się, skąd pochodzi produkt i jaki jest jego skład. Przykładem ekologicznej mąki od polskiego producenta z tzw. prastarego orkiszu Oberkulmer Rotkorn jest mąka orkiszowa firmy SUNVITA. https://www.sklephildegarda.pl/pl/p/SUNVITA-MAKA-BIO-TYP-1100-1KG-Data-waznosci-25032024-ZAKWAS/1738
W sklepach z orkiszem i ziołami św. Hildegardy łatwiej też znaleźć szerszy asortyment wyrobów orkiszowych niż w sklepach spożywczych. Dostępne są mąki orkiszowe, ryż orkiszowy, makaron orkiszowy, kasza orkiszowa, otręby orkiszowe, płatki orkiszowe, grysik orkiszowy, a nawet kawa orkiszowa (ziarna, mielona, instant BIO).
Walory prozdrowotne orkiszu w kuchni
Na podstawie licznych badań wiadomo, że orkisz i jego przetwory mają istotnie wyższe walory odżywcze niż pszenica zwyczajna. „W badaniach prowadzonych w Polsce średnia zawartość białka u ozimych i jarych form pszenicy orkisz byłą wyższa o 30-47% w porównaniu do pszenicy zwyczajnej. Co więcej, białko orkiszu charakteryzuje się wyższym stopniem strawności i wyższą jakością biologiczną. Strawność białka orkiszu przekracza 80%” – czytamy w opracowaniu „Uprawa pszenicy orkisz” wydanej w 2006 roku w formie poradnika dla rolników przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oddział w Radomiu.
Jak dalej czytamy w powyższym poradniku stworzonym we współpracy z pracownikami akademickimi Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie: „(…) w polskich badaniach stwierdzono dwukrotnie wyższą zawartość oraz lepszą jakość tłuszczu (zwłaszcza wyższy udział jednonienasyconych kwasów tłuszczowych) w orkiszu niż w pszenicy zwyczajnej. W tłuszczu orkiszu występuje więcej fitosteroli. Dzięki nim orkisz obniża poziom cholesterolu we krwi. W badaniach otrąb orkiszowych zidentyfikowano ponad 20 tych związków”*.
Z uwagi na walory odżywcze i dobrą przyswajalność, wywary na bazie ziaren orkiszu i warzyw są stosowane podczas postu zdrowotnego według zasad św. Hildegardy mającego na celu głębokie oczyszczenie i regenerację organizmu. (www.hildegarda-post.pl)
Leczniczymi walorami orkiszu pasjonował się naukowo autor wielu książek dotyczących medycyny i diety św. Hildegardy dr Wighard Strehlow*** Czerpał on swoje obserwacje z praktyki klinicznej w klinice Hildegard – Zentrum Bodensee w Allensbach nad jeziorem Bodeńskim.
W „Wielkiej aptece świętej Hildegardy” pisze on, że orkisz zawiera „niewyizolowane jeszcze witalne substancje stymulujące wzrost i odżywianie komórek (wirydyny)”, zaś w książce „Żywność, która leczy…” podkreśla, że orkisz ma potencjał krwiotwórczy (wspiera proces tworzenia i oczyszczania krwi), a także budowania tkanki łącznej, oporowej, kości i tkanki mięśniowej.
Dr Strehlow argumentuje: „dzięki podobieństwu do ludzkiego osocza, substancje znajdujące się w orkiszu szybko dostają się do krwi i w ten sposób stymulują nie tylko proces odnowy komórkowej (proces odbudowy), lecz także dbają o usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych poprzez nerki (klirens nerkowy).”
(…) u osób dorosłych dieta oparta na orkiszu zapewnia ciągłe zastępowanie zużytych i starzejących się komórek, zaś spadająca na starość zdolność komórek do regeneracji jest zrekompensowana i wspomagana przez substancje wzrostowe”.
Zauważa także w jednej ze swoich książek, że:
„ze względu na wysoką zawartość tłuszczów nienasyconych orkisz aktywizuje lipidy potrzebne zwłaszcza komórkom nerwowym do regeneracji chroniących nerwy włókien mielinowych. Dlatego orkisz jest bardzo pomocny w leczeniu stwardnienia rozsianego.”****
Z perspektywy dietetycznej orkisz* i **:
- jest zasobny w błonnik
- ma wyższą zawartość glutenu w mące orkiszowej niż w pszenicy zwyczajnej, który jest lepiej przyswajalny, gdyż nie zawiera sekwencji Glia-alfa 9
- ma wysoką koncentrację składników odżywczych
- zawiera więcej witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, E, D) w porównaniu do pszenicy zwyczajnej, a aktywność witaminy E jest o 1/3 wyższa.
- zawiera też cenne dla układu nerwowego i skóry witaminy z grupy B tj.: B1, B2, PP (B3)
- zawiera liczne składniki mineralne: fosfor, żelazo, cynk, miedź, mangan i kobalt
zawiera immunostymulat: rodanid (thiocyanad) mający działanie stymulujące układ odporności oraz potencjał przeciwnowotworowy (Greisfswald, dr Weuffen)
- zawiera kwas krzemowy korzystnie wpływający na aktywność mózgu, koncentrację, stan skóry i przydatków skórnych.
- zawiera 20 aminokwasów z tego 8 niezbędnych, w tym tryptofan /źródło serotoniny, niacyny i auksyn roślinnych – hormon wzrostu) oraz fenyloalaninę (prekursor dopaminy, adrenaliny i noradrenaliny).
- ma około 60% mniej węglowodanów złożonych niż pszenica zwyczajna
- ma wyższą zawartość tłuszczu w porównaniu z innymi gatunkami pszenicy
- ma wysoką zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych ważnych dla utrzymania w zdrowiu serca i układu krwionośnego
Źródła:
* „Uprawa pszenicy orkisz” (2006) Poradnik dla rolników. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oddział w Radomiu we współpracy z pracownikami akademickimi Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
** Wykład lek. med. Doroty Mieszczak-Woszczyny (2014). „Medycyna wg św. Hildegardy – Kurs I stopnia”.
*** Gottfried Hertzka, Wighard Strelow (2022) „Wielka apteka świętej Hildegardy”. Wydawnictwo AA, Kraków.
**** dr Strehlow
Wighard Strelow (2011) Żywność, która leczy. Terapia żywieniowa św. Hildegardy z Bingen. Wydawnictwo Esprit.
